بمب ها و گلوله های توپ حاوی فسفر سفید جنگ افزارهای آتش زا هستند، اما می توان از آنها به عنوان سلاح تهاجمی ضدنفر نیز استفاده کرد. این سلاح موجب سوختگی و تلفات شدید می شود. از این ماده شیمیایی در توپ ها، خمپاره ها، بمب ها و موشک های کوتاه برد استفاده می شود، که به محض برخورد و انفجار، به تکه های سوزان فسفر تبدیل می شوند.
امروزه فسفر سفید به علت پتانسیل مخّربی که در صورت استفاده، علیه غیرنظامیان دارد، یک سلاح بحث برانگیز است. با این حال، کنوانسیون بین المللی سلاح های شیمیایی، فسفر سفید را به عنوان یک سلاح شیمیایی ندانسته است، اما گروه های بین المللی مختلفی آن را سلاح شیمیایی می دانند. در سال های اخیر آمریکا (در جنگ عراق)، اسرائیل (در جنگ33 روزه علیه لبنان و 22روزه غزه) و روسیه از آن در درگیری ها استفاده کرده اند. بهره گیری آمریکا از فسفر سفید در جنگ عراق، موجب مناقشه زیادی شد. گزارش های اولیه حاکی از استفاده از فسفر سفید علیه شورشیان بود، اما این گزارش ها تا نوامبر 2005 (آبان84) به طور رسمی تکذیب می شد، تا اینکه بالاخره وزارت دفاع آمریکا استفاده از آن را به عنوان ماده دودزای استتار کننده تأیید کرد و نهایتاً، یکی از سخنگویان وزارت دفاع آمریکا تأیید کرد که از فسفر سفید به عنوان سلاح آتش زا علیه نیروهای دشمن (نه غیر نظامیان) استفاده شده است، که البته، صرفاً یک ادعا بود.
تاریخچه
گفته می شود، برای اولین بار فسفر سفید توسط جنگجویان ایرلندی در قرن 19، به صورت محلول فسفر سفید در درون کربن دی سولفید استفاده شد. وقتی کربن دی سولفید بخار می شد، فسفر سفید شعله ور می گشت و احتمالاً، بخار کربن دی سولفید را که ماده ای به شدت آتش زا بود، مشتعل می کرد. این ترکیب به نام «آتش جنگجوی ایرلندی» شناخته می شد و به احتمال، زیاد توسط کارگران ناراضی استرالیایی هم استفاده می شد.
جنگ جهانی اول و دوم
ارتش انگلیس در اواخر سال 1916 اولین کارخانه تولید نارنجک های فسفر سفید را راه انداخت. آمریکایی ها و متقفین در جنگ جهانی دوم از بمب، گلوله های توپ، خمپاره، راکت و نارنجک های حاوی فسفر سفید، به عنوان سلاح های ضدنفر و دودزا، به شدت استفاده می کردند، و نیروهای ژاپنی نیز در حد محدودتری از آن بهره می بردند.
در 1940 کمپانی آلبرایت و ویلسون پیشنهاد کرد که دولت انگلیس از ماده ای شبیه به ماده «آتش جنگجوی ایرلندی» در جنگ علیه آلمان استفاده کند.
اقدامات احتیاطی زیادی باید اعمال می شد تا از انفجار در حین جابجایی این بمب ها پیشگیری شود، و لذا، این بمب ها معمولاً برای استفاده کنندگان به شدت خطرناک بود.
در جنگ جهانی دوم و در آغاز نبرد نرماندی، 20درصد گلوله های خمپاره 81 میلیمتری آمریکایی ها فسفر سفید بود. حداقل، پنج مدال افتخار اعطا شده در این عملیات، اشاره به استفاده گیرندگان مدال از نارنجک های فسفر سفید در پاکسازی سنگرهای دشمن دارد. در سال 1944 عملیات آزادسازی «شربورگ»، گردان هشتاد و هفتم خمپاره انداز آمریکا، به تنهایی 11هزار و 899گلوله به شهر شلیک کرد.
نیروی زمینی و تفنگداران دریایی آمریکا از خمپاره های 2/4 اینچی حاوی فسفر سفید استفاده کردند. از فسفر سفید به شدت توسط سربازان متفقین برای شکستن حملات پیاده نظام آلمان و ایجاد تلفات شدید بین نیروهای متمرکز دشمن در اواخر جنگ استفاده می شد. از آن پس، نیروهای آمریکایی در اقیانوس آرام و دیگر مناطق جهان به طور مرتب از نارنجک های «ویلی پتی» استفاده می کنند.در سال 1980 امضای قرارداد بین المللی سلاح های متعارف، استفاده از سلاح های آتش زا را ممنوع کرد. آمریکا مواد اول و دوم این قرارداد را امضا کرده است، ولی از امضای پروتکل های سوم وچهارم و پنجم آن خودداری کرد.
دیگر موارد
از مهمات حاوی فسفر سفید، به طور گسترده توسط آمریکا در جنگ کره و ویتنام و این اواخر توسط روسیه در درگیری های چچن استفاده شد. صدام، دیکتاتور سابق عراق هم از فسفر سفید در حمله شیمیایی به حلبچه در سال 1988 استفاده کرد.
آمریکایی ها در عراق
استفاده از فسفر سفید علیه غیرنظامیان عراقی، در فیلم مستند «فلوجه قتل عام پنهان» که به وسیله «سیگ فیریدو رانوچی» ساخته شده و در شبکه «ری نیوز-24» بر روی آنتن رفته، برجسته شده است. در این فیلم «جیولیانا سرنا»، کارگردان فیلم مذکور، درمورد اثرات خطرناک سلاح های استفاده شده در فلوجه می گوید: برخی از زنان پس از وارد شدن به خانه هایشان، با نوع خاصی از غبار که در سرتاسر فضای خانه دیده می شد، روبرو شدند. آنها سپس، اثرات عجیب این غبار را بر بدن هایشان مشاهده کردند.
در این فیلم، سربازان آمریکایی خودشان استفاده از فسفر سفید علیه شورشیان را تأیید می کنند. در آن زمان، بیانیه های رسمی آمریکا، استفاده از فسفر سفید حتی علیه نفرات دشمن را هم انکار می کرد. «رابرت هلمزتادل» سفیر آمریکا در انگلیس، در نوامبر 2005 گفت که «نیروهای آمریکایی از بمب ناپالم یا فسفر سفید به عنوان سلاح استفاده نمی کنند.»
در هر صورت، به فاصله یک هفته پس از اظهارات سفیر آمریکا، سخنگوی وزارت دفاع این کشور سرهنگ دوم «بری ونابل» در گفت وگو با بی بی سی تأیید کرد که از فسفر سفید به عنوان یک سلاح علیه نفرات دشمن استفاده شده است.
استفاده از فسفر سفید در شکل گلوله های منور و همچنین، دود استتار مجاز است و معاهده بین المللی سلاح های شیمیایی، از آن به عنوان یک سلاح شیمیایی نام نبرده است. مجله نیروی زمینی آمریکا طی مقاله ای در فروردین 1384، استفاده آمریکایی ها از فسفر سفید در فلوجه عراق را تأیید کرد: «فسفر سفید ثابت کرد که سلاحی مؤثر و همه کاره است. ما از آن به عنوان دود استتار در عملیات استفاده کردیم. سپس در درگیری ها، به عنوان سلاحی روانی مؤثر و قدرتمند علیه شورشیان مستقر در کانال های خطی و حفره های عنکبوتی (وقتی که گلوله های با قدرت انفجاری بالا بر آن اثری نداشت) استفاده کردیم. ما عملیات «بلرزان و جزغاله کن» علیه شورشیان را با استفاده از فسفر سفید انجام دادیم.»
«مایکل آرگودون»، خبرنگار «نیویورک تایمز» در سال 2005 از کشتار غیرنظامیان توسط آمریکایی ها در فلوجه عراق پرده برداشت. این کشتار با سلاح های حاوی فسفر سفید انجام شده بود.
جنگ 33روزه اسرائیل علیه لبنان
رژیم صهیونیستی به صراحت اعلام کرد که طی جنگ 33روزه در جنوب لبنان از گلوله های حاوی فسفر سفید «علیه اهداف نظامی در فضای باز» استفاده کرده است. همزمان با آن، «امیل لحود»، رئیس جمهور وقت لبنان، طی سخنانی، استفاده اسرائیل از فسفر سفید علیه غیرنظامیان لبنان را فاش کرد. اولین مقام رسمی لبنان که علیه استفاده اسرائیل از فسفر سفید درلبنان شکایت کرد، «قاضی اربدی» وزیر اطلاعات بود. براساس بسیاری از شواهد، اسرائیل از فسفر سفید علیه غیرنظامیان به طور وحشیانه ای استفاده کرده بود.
جنگ 22روزه اسرائیل علیه مردم غزه
به گزارش «کریستین ساینس مانیتور» اظهارات «مدز گیلبرت»، پزشک نروژی تأیید می کند که اسرائیل از گلوله های حاوی فسفر سفید در جنگ 33روزه علیه مردم غزه استفاده کرده است. این بمب ها بر فراز اردوگاه های پناهندگان غیر نظامی منفجر می شدند. طبق گفته فرستاده سازمان دیده بان حقوق بشر، وی قربانیانی را مشاهده کرد که دچار سوختگی شدید شده بودند و پوست بدن و صورتشان کنده شده بود.
«کنث راس»، سرپرست اجرایی سازمان حقوق بشر گفت، بمب فسفری، یک ترکیب شیمیایی است که ساختمان ها را به آتش می کشد و افراد را می سوزاند. این ماده نباید در مناطقی که دارای جمعیت انسانی هستند، استفاده شود. «این درحالی است که غزه متراکم ترین جمعیت جهان را در خود جای داده است.
طبق گزارشات فرستاده سازمان ملل در 25دی سال گذشته، خانه های بی شمار مردم شهر غزه، مورد حمله توپخانه های ارتش اسرائیل با گلوله های حاوی فسفر سفید قرار گرفت. این حملات، محموله های امدادی و چندین تانک بزرگ ذخیره سوخت را به آتش کشید. یکی از سخنگویان سازمان ملل اظهار کرد که خاموش کردن این آتش سوزی ها بسیار سخت بود. وی گفت: به روش های سنتی آتش نشانان قادر به خاموش کردن این نوع حریق نیستند. «پیتر هربی» رئیس کمیته بین المللی صلیب سرخ هم استفاده اسرائیل از فسفر سفید در غزه را تأیید و خلاصه ای از قوانین مربوط به فسفر سفید را بیان کرد.
«کریستوفرکوب اسمیت»، از سازمان عفو بین الملل و کسی که شاهد بمباران ها طی جنگ 22روزه بوده است، گفت: خیابان ها و کوچه ها پر از نشانه های استفاده از فسفر سفید بود و شاهد بودیم که همچنان قطعاتی از این ماده در حال سوختن هستند. گلوله های توپ حاوی فسفر سفید در همه جا به چشم می خورد.»
استفاده دیوانه وار اسرائیل از این مواد، به منظور کشتن افراد (نه به منظور استتار کردن نیروهای عملیاتی) به خصوص در روزهای آخر جنگ شدت گرفت. استفاده از این مواد علیه غیرنظامیان، مسلما جنایت جنگی محسوب می شود.
در آخرین روزهای جنگ 22روزه، اسرائیل به شدت دچار تزلزل و ناتوانی شده بود و دستپاچه برای تسلط بر شهر غزه تلاش می کرد، در حالی که هیچگونه پیشرفتی حاصل نمی شد و نهایتا در پایان جنگ، با عقب نشینی نیروهای اسرائیل پایان یافت.
در تصاویر ارسالی از غزه، زنان و کودکانی دیده می شدند که به شدت دچار سوختگی شده بودند. حتی در تصویری، تکه ای فسفر سفید که همچنان در حال سوختن بود، توسط یکی از پزشکان نشان داده شد. به طور کلی اسرائیل هیچ راهی برای تکذیب و ادعای غیر عمدی بودن این حملات ندارد.
اثرات فسفر سفید بر انسان
فسفر سفید به سه طریق موجب آسیب دیدگی بدن و مرگ انسان می شود: 1) ایجاد سوختگی عمیق در بافت ها، 2) استنشاق دود،
3) بلعیدن.
در زیر به بررسی این اثرات می پردازیم:
ایجاد سوختگی عمیق در بافت ها
تکه های سوزان فسفر سفید، که در اثر انفجار اولیه تولید می شوند، می توانند باعث سوختگی های وسیع و عمیق شوند. فسفر سفید نسبت به دیگر مواد سوزاننده، خطر کشندگی بیشتری دارد، چرا که جذب بدن می شود و به قلب، کلیه، و کبد آسیب می رساند و در بعضی مواقع موجب آسیب دیدگی همزمان چند عضو بدن می شود. فسفر سفید بسیار خطرناک است، چون تا وقتی که اکسیژن محیط تمام شود یا خودش به طور کامل بسوزد، به سوختن ادامه می دهد.
براساس بیانیه سازمان امنیت جهانی، فسفر سفید موجب سوختگی های شیمیایی دردناک می شود.
استنشاق دود
فسفر سفید، مشتعل می شود و دود غلیظ و بسیار داغی را تولید می کند. استنشاق دودهای غلیظ به طور مداوم از هر نوع که باشند، می توانند موجب بیماری و حتی مرگ شوند.دود فسفر سفید در غلظت های ملایم، بینی و چشم ها را تحریک می کند. مقدار زیاد آن موجب سرفه های فوق العاده شدید می شود. هرچند تاکنون هیچ سابقه ثبت شده ای برای صدمات ناشی از استنشاق دود فسفر سفید در عملیات نظامی که تاکنون صورت گرفته، وجود ندارد و تاکنون هیچ مورد تأیید شده ای برای مرگ ناشی از استنشاق دود فسفر سفید دیده نشده است. اما استفاده اسرائیل از فسفر سفید در حمله به غیرنظامیان در غزه، نشان داد که استنشاق دود فسفر سفید می تواند موجب آسیب دیدگی و مرگ به صورت خفگی در انسان شود.
بلعیدن
آن مقدار فسفر سفید که بلعیدنش برای انسان می تواند کشنده باشد، یک میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. بلعیدن همچنین، موجب آسیب دیدگی کلیه ها، قلب و کبد می شود.
قوانین نظامی
طبق سلسله کنوانسیون های ژنو، که مرجعی قانونی و رسمی برای تنظیم قوانین جنگ محسوب می شود، حمله عمدی به غیرنظامیان و تأسیسات غیرنظامی، مناطق مسکونی، مکان هایی که مورد استفاده غیرنظامیان است، مثل بیمارستان ها، ساختمان های مذهبی و مدارس، ممنوع است. همچنین، استفاده از هر نوع سلاح برای حمله به غیرنظامیان و یا حمله عمدی به مناطق غیرنظامی خالی از سکنه، توسط نیروهای نظامی، جنایت جنگی محسوب می شود.
متأسفانه نیروهای نظامی معمولا وارد مناطق غیرنظامی می شوند، و درگیری های نظامی در مناطق غیرنظامیان روی می دهد. وقتی چنین چیزی اتفاق بیفتد، همه نیروهای نظامی که از قوانین جنگ پیروی می کنند، باید مواظب باشند که خرابی های غیرلازم به مناطق غیرنظامی وارد نشود. اما غیرنظامیان ندانسته در وسط میدان جنگ، به وسیله تمام سلاح هایی که توسط دو طرف استفاده می شود، زخمی یا کشته می شوند. قوانین جنگ این گونه موارد غیرعمد را تشخیص می دهد و تنها به جنایاتی اهمیت می دهد که به طور عمد توسط نیروهای نظامی رخ داده باشد و یا به خاطر استفاده بیش از حد از جنگ افزارها علیه اهداف نظامی صورت گرفته باشد و به غیرنظامیان و یا ساختمان های آنها در اطراف آسیب رسیده باشد.
ماده اول از پروتکل سوم معاهده جنگ افزارهای متعارف، در مورد جنگ افزارهای آتش زا می گوید: «سلاح های آتش زا هر نوع سلاح یا مهماتی هستند که اصولا به منظور به آتش کشیدن چیزی یا ایجاد جراحات سوختگی بر افراد در هنگام ایجاد شعله یا گرما یا ترکیبی از آنها طراحی شده است که به وسیله واکنش شیمیایی یک ماده که به منطقه هدف فرستاده شده است، صورت می گیرد.» همان پروتکل استفاده از این نوع سلاح ها را علیه غیرنظامیان یا در مناطق آنها ممنوع کرده است. (کنوانسیون ژنو هم آن را ممنوع کرده بود). این پروتکل فقط برای کشورهایی که آن را امضا کرده اند، لازم الاجرا است. آمریکا و دیگر قدرت های نظامی جهان آن را امضا نکرده اند و از نظر حقوقی، ملزم به اجرای آن نیستند (مانند این است که قوانین قضایی کشورتان را قبول نداشته باشید و هر کس را خواستید بکشید و از نظر حقوقی هم محکوم نشوید!).اما استفاده از این گونه سلاح ها علیه نظامیان در خارج از مناطق غیرنظامی، صریحا ممنوع نشده است. مناقشه ای بر سر این که آیا فسفر سفید به عنوان یک سلاح شیمیایی توسط معاهده بین المللی سلاح های شیمیایی شناخته و غیرقانونی اعلام شود یا نه، وجود داشت که در آوریل سال 1997 (فروردین 1376) به آن رسیدگی شد. این معاهده سلاح هایی را ممنوع می کند که به «استفاده از خصوصیات مسموم کنندگی مواد شیمیایی در میدان جنگ» مربوط می شود (ماده دوم، تعریف نهم: «مواردی که ممنوع نیستند» قسمت c).
این معاهده «مواد شیمیایی سمی» را این گونه تعریف می کند: «موادی شیمیایی هستند که طی کنش های شیمیایی آنها بر فرآیندهای زیستی، موجب مرگ، ناتوانی موقت یا آسیب دائم به انسان یا حیوان می شوند.»
«پیتر کیسر» سخنگوی سازمان سلاح های شیمیایی ممنوعه (سازمانی که معاهده بین المللی سلاح های شیمیایی را سرپرستی می کند و مستقیما به مجمع عمومی سازمان ملل گزارش می دهد) در سال 2005، در پاسخ به این سؤال خبرنگار تلویزیون ایتالیا که آیا فسفر سفید باید در محدوده سلاح های شیمیایی قرار گیرد یا نه، این گونه پاسخ داد:
«نه، این ماده سلاحی شیمیایی به شمار نمی رود، مادامی که در عملیات نظامی برای استفاده از جنبه های سمی آن قصدی وجود نداشته باشد. فسفرسفید در حالت معمولی، به عنوان تولید دود جهت استتار تحرکات استفاده می شود. اگر از فسفر سفید چنین استفاده ای بشود، از لحاظ قانونی مشکلی ندارد. اما اگر از خصوصیات سمی فسفرسفید به عنوان یک جنگ افزار استفاده شود، خوب البته این کار غیرقانونی است. چرا که چیزی که براساس آن، عهدنامه بین المللی سلاح های شیمیایی شکل گرفته، یا در واقع از طرف کشورها پذیرفته شده، این است که هرگونه استفاده از مواد شیمیایی که موجب مرگ یا آسیب دیدگی انسان یا حیوان شود، یک سلاح شیمیایی محسوب می شود.»کیسر یکی از کارکنان سازمان سلاح های شیمیایی ممنوعه است. این سازمان (با نام اختصاری opcw) براساس رأی اعضا تصمیم می گیرد. این سازمان لیست سلاح های شیمیایی و مواد شیمیایی با استفاده دوگانه را تهیه می کند. در این لیست نامی از فسفرسفید برده نشده است.معاهده سلاح های متعارف (نه معاهده سلاح های شیمیایی) در پروتکل سوم خود، استفاده از سلاح های آتش زایی که از طریق هوا به اهداف خود می رسند، علیه جمعیت های غیرنظامی یا مکان هایی که غیرنظامیان و نظامیان با هم تجمع کرده اند، ممنوع کرده است. اما این پروتکل، سلاح هایی که خاصیت آتش زایی آنها، خصوصیت ثانوی آنها محسوب می شود را مستثنی کرده است؛مانند نارنجک های دودزا. بیشتر مواقع از این پروتکل برداشت می شود که فسفر سفید از این معاهده مستثنی است. با این حال، چندین کشور (از جمله آمریکا و اسرائیل) پروتکل سوم را امضا نکرده اند.در هر صورت، این معاهدات در جنگ ها رعایت نمی شود. برای مثال، در مورد استفاده آمریکا از فسفرسفید در عراق، «سیر منزیس کمبل» سخنگوی یکی از احزاب انگلیس می گوید:«انکار اولیه استفاده از این سلاح و در نهایت، اعتراف به استفاده از آن، شکاکان را به یقین می رساند که حتما چیزی مخفی وجود دارد که قرار نیست همگان بفهمند.»